“Vrijheid van vakvereniging betekent dat werknemers het recht hebben om zichzelf te organiseren en met de werkgever te onderhandelen over de arbeidsomstandigheden en -voorwaarden. In veel landen staat die vrijheid enorm onder druk. 
Je kunt tijdens een audit op een productielocatie vragen: is er een vakbond en kunnen mensen daar vrij lid van worden? Het antwoord is al snel ‘ja’. Het probleem is alleen dat het weinig zegt. Er zijn landen waarin iedereen verplicht lid is van de staatsvakbond of waar werkgevers een vakbond instellen waar zij het alleen zelf voor het zeggen hebben.” 

“Neem Cambodja: 60 procent van de werknemers in de kledingsector is er lid van een vakbond, maar dan wel grotendeels opgericht door de werkgever of gelieerd aan de overheid, de yellow unions. Op de geaggregeerde productielocatielijst van het textielconvenant staan zo’n 100 Cambodjaanse productielocaties. De lijst is gepubliceerd op de Open Apparel Registry. 
Ik heb die lijst naar onze partners gestuurd met de vraag in welke fabrieken zij vertegenwoordigd zijn en of zij weten of daar schendingen van arbeidsrechten voorkomen. Ze bleken in achttien fabrieken vertegenwoordigd te zijn en zeiden dat er bij de helft daarvan ernstige schendingen van arbeidsrechten voorkomen. We hebben die productielocaties doorgegeven aan het secretariaat en zijn zelf in gesprek gegaan met de merken van wie we weten dat ze bij die fabrieken afnemen, doordat ze hun productielocatielijst hebben gepubliceerd. Die merken zijn een onderzoek gestart.”

“Wat dit hele verhaal ingewikkeld maakt, is dat klachten juist over ‘union busting’ gaan. Vakbonden worden gedwarsboomd, vakbondsleiders worden ontslagen, bedreigd en soms zelfs letterlijk aangevallen. Vaak leidt dit ertoe dat de vakbond haar activiteiten staakt. Dit betekent dat de basis voor het opstarten van een klachtenprocedure wankel is, omdat er geen oren en ogen op de werkvloer zijn en geen lokale indiener. 
Het grote gevaar is dat fabrieken waarover klachten binnenkomen, volgend jaar niet meer bestaan. Ze worden failliet verklaard en gaan dan een week later gewoon onder een andere naam verder, zónder de werknemers die ze zo lastig vonden. Dat is één van de redenen waarom het zo moeilijk is om werknemers te organiseren. Voor elke fabriek waar het lukt, is er een andere waar de vakbond weer wordt weggewerkt.”

“In 2018 hebben we samen met Mondiaal FNV een vragenlijst gemaakt die bedrijven kunnen gebruiken om door te vragen over de vrijheid van vakvereniging. We zijn nu bezig om daar specifieke landeninformatie aan toe te voegen, om aan te geven hoe de vakbonden in een land functioneren. Ook start er in 2020 een collectief project om met een groep bedrijven intensiever aan de slag te gaan met het thema. Want het probleem onderkennen is één, maar daarna moet er ook actie volgen.
Auditeurs, adviseurs en inkopers komen even langs bij een productielocatie, maar werknemers blijven. Als kwesties worden opgelost zonder de werknemers te betrekken, wordt hun positie alleen maar zwakker. Vrijheid van vakvereniging is de beste garantie dat sociale kwesties in een fabriek duurzaam worden opgelost.”